Congestie binnen het elektriciteitsnet: wat is dat, waar zit het en hoe ontstaat het?

Ons energiesysteem maakt een revolutionaire ontwikkeling door. De energietransitie en economische groei zorgen voor een stijging in de behoefte aan capaciteit van het elektriciteitsnet. Het elektriciteitsnet wordt daarmee vandaag de dag heel anders benut dan waarvoor het ooit is aangelegd; namelijk voor een voorspelbaar productie- en afnamemodel voor stroom (elektriciteit). Door de verandering in onze afname en in de mate van aanbod, wordt het net soms overbelast en ontstaat er op sommige momenten en plaatsen in het land een capaciteitstekort op het net. Dat tekort heet congestie, ook wel netcongestie. De  overbelasting die door dit tekort ontstaat, wordt met congestiemanagement onder controle gehouden. Andergie vertelt je wat congestie is, waar het voorkomt, hoe congestie en management ervan werken en wat de oorzaken en eventuele oplossingen zijn. 

Wat zijn congestie en congestiemanagement?

Congestie is een ander woord voor ophoping, verstopping of overbelasting. Congestie kan voorkomen in het verkeer, in het menselijk lichaam maar ook in netwerken. En zo ook op het Nederlandse elektriciteitsnetwerk. Als het gaat over congestie in combinatie met het elektriciteitsnet, dan gaat het over een tekort aan capaciteit – wat overbelasting tot gevolg heeft, of kan hebben. Deze netcongestie kun je managen, en dat heet dan logischerwijs ‘congestiemanagement’. De netbeheerders vragen bij dit managen hulp van de grootzakelijke klanten en de partijen die elektriciteit het net op sturen of afnemen. Met congestiemanagement wordt de beperkte ruimte op het elektriciteitsnet verdeeld. Congestiemanagement voorkomt zo overbelasting van ons landelijke elektriciteitsnet. 

Congestiekaart Nederland: waar bevindt zich congestie?

Netbeheer Nederland heeft online een capaciteitskaart, waarop je de afname én invoeding van elektriciteit in Nederland ziet. Je ziet zo waar in Nederland er schaarste heerst of dreigt, waar een vooraankondiging voor structurele congestie bij de ACM (Autoriteit Consument & Markt) is gedaan, waar structureel congestie heerst en waar daarom ook geen nieuwe aanvragen voor transport worden geaccepteerd. Deze capaciteitskaart is er speciaal voor de grote partijen die stroom leveren (invoeden) aan het net en voor grootzakelijke bedrijven en andere partijen met een zware netaansluiting (groter dan 3x80A) die stroom afnemen. Zij kunnen hierop dan bekijken of er ruimte is op het elektriciteitsnet voor afname en invoeding.

Oorzaken van congestie op het elektriciteitsnetwerk

Er zijn verschillende oorzaken van de congestie op het elektriciteitsnet, zoals de huidige stroomvraag, de capaciteit van het stroomnet en de mate waarin dat wordt uitgebreid, de mate waarin duurzame energie wordt opgewekt en wáár dat gebeurt. Andergie vertelt je er iets meer over.”

Vraag én opwek worden steeds groter

Stroom wordt steeds belangrijker; gasloos wonen wordt tenslotte de norm. Waar eerst gas voor werd (of nog wordt) gebruikt, neemt stroom het over in zo’n gasloos huishouden. Daarnaast is er sprake van een snelle digitalisering en gigantische datacentra, wat allemaal zorgt voor een hogere stroomvraag. Niet te vergeten de toename van het aantal elektrische en hybride auto’s die rondrijden en opgeladen moeten worden. Al die ‘extra’ stroom moet over hetzelfde stroomnet komen als dat werd gebruikt toen de vraag en opwek veel lager waren.

Capaciteit stroomnet kan niet in zelfde tempo meegroeien

Als dat stroomnet is gebouwd voor onze vroegere afname, de vraag is veranderd en we eigenlijk steeds meer duurzaam opgewekte stroom het net op kunnen sturen, waarom breidt Nederland dat stroomnet dan niet gewoon uit? Dat gebeurt, daar wordt aan gewerkt. Alleen lukt dat niet in hetzelfde tempo als van vraag en aanbod. Een gebrek aan technici ligt hieraan ten grondslag. ‘Het Nederlandse stroomnet dreigt vast te lopen‘ luidde het nieuws in september vorig jaar al en de voorspelling is dat de drukte op de kabels de komende jaren alleen maar zal toenemen. Netbeheerbedrijf TenneT investeert de komende tien jaar miljarden euro’s in de uitbreiding van dit netwerk.

Opwek duurzame energie gebeurt vooral in gebieden met een ‘dun’ netwerk

Het klinkt in eerste instantie misschien niet heel logisch, maar in de dunbevolkte gebieden van Nederland is er de meeste sprake van congestie van het stroomnet. Door de van oudsher lage afname in deze gebieden, is het stroomnet hier ook minder uitgebreid. Ondertussen is onze afname groter, maar er is nog een factor die een heel belangrijke rol speelt in de congestie in deze gebieden. De ruimte en de relatief goedkope grond in deze gebieden zijn namelijk heel erg aantrekkelijk voor de aanleg van zonneparken. Heb je het al door? Al deze zonnepanelen wekken gezamenlijk heel wat stroom op, en die stroom moet ook dat niet-uitgebreide elektriciteitsnet op. Door die lagere transportcapaciteit is er sneller sprake van congestie.

In drukbevolkte gebieden is de vraag hoger dan het aanbod

In de drukbevolkte regio’s zijn de stroomnetwerken een stuk uitgebreider, maar ook hier neemt de vraag toe. Hier vind je de grote bedrijven, de datacentra, elektrificatie van de industrie en heel wat meer mensen dan op het platteland. Daarmee is de vraag vele malen hoger. Aan die vraag (stroombehoefte) kan hier niet altijd worden voldaan, omdat er ook hier niet genoeg capaciteit op het net is.  

Hoe werkt congestiemanagement?

De regionale netbeheerders van Nederland vragen grootzakelijke gebruikers in hun regio om hulp bij dit capaciteitsprobleem. Landelijk netbeheerder TenneT vraagt decentrale opwekkers tijdens (voorspelde) momenten van congestie om niet, of minder te leveren aan het stroomnet. Dit zijn tenslotte de partijen die een grote impact hebben op de afname en invoeding van stroom. Nemen zij op de beoogde piekmomenten minder af, dan ontstaat er weer capaciteit en ruimte voor stroomtransport. Waardoor zo veel mogelijk partijen wel gewoon gebruik kunnen maken van de hun door de netbeheerder beloofde stroomcapaciteit. En is er bijna geen capaciteit meer op het stroomnet om nog meer stroom toe te voegen, dan zorgt zo’n afspraak met een leverancier van decentrale opwekking ervoor dat het stroomnet niet overbelast raakt.

Dat minder afnemen en invoeden doen die partijen natuurlijk niet voor niets; tijdens de momenten waarop de transportvraag groter is dan de transportcapaciteit, kunnen deze grootverbruikers tijdelijk tegen betaling minder stroom verbruiken of minder terugleveren. Het systeem werkt dus op basis van prijsmechanismen en marktwerking.

Andere vormen van congestiemanagement

Ondertussen zijn er meer vormen van congestiemanagement in opkomst. Denk daarbij aan het plaatsen van batterijen dicht bij decentrale opwek en het anders programmeren en organiseren van verbruikspatronen van bedrijven. Het effect van het niet kunnen vinden van een juiste oplossing zie je ook ontstaan, er zijn zelfs bedrijven die ‘noodgedwongen’ naar plekken verhuizen waar de infrastructuur al past bij het energieverbruik. Bijvoorbeeld door het bouwen van een windmolenkabelfabriek op een locatie waar wel genoeg netcapaciteit is, in plaats van in het drukke Amsterdam. In het grotere perspectief een oplossing voor congestie, echter in het perspectief van een bedrijf erg heftig voor haar bedrijfsvoering.